PDK - XOYBUN
|
Malbata Barzaniyan Navenda malbatê û Barzan dikeve hêla çepê rûbara Zapê, ber quntara çiya. Bapîrê Mistefa Barzanî Ebdiselam Barzanî, berî ko ew were dinyayê serî li ber Împaratoriya Osmaniyan hildabû, lê çaxê ji bo hevdîtinê û aþtiyê çûbû Mûsilê ew girtibûn û bidardakiribûn. Dijmin bi vê jî nasekine û piraniya endamên malbatê piþtî bidardakirina serokê eþîrê, dixe zindanan. Dijmin piþtî demekê malbatê ji hev belav dike û bi hêla Suleymaniyê, Hewlêr û Kerkukê ve nefî dike. Endamên malbatê nêzî salekê di van riyên dûr de þerpeze dibin. Piþtî þêx Mihemed wefat kiribû, birayê wî Ebdiselam ketibû dewsa wî. Ebdiselam malbatê û eþîrên din civandibû ser hev û piþtî salên 1906an, ko di dema Sultan Abdulhemîd de rewþa kurdên hawîrdor xweþtir bûbû, dest bi daxwaza mafên xwe kiribû. Wê demê Sultan Abdulhemîd ji nav kurdan bi dehhezaran kurd dabû hev û xistibû nav hêzên leþkerê Osmaniyan. Navê wan "Hamîdiye Alaylari". Dê vê rewþê di nav eþîrên kurdan de nakokî û bêhizûriyeke mezin derxista holê. Ji bilî ko ji teref Jontirkên nû nîjadperestiyeke bêhempa dest pê kiribû, asîmîlasyoneke kesnedîtî jî bûbû xetereke mezin. Li ser wê di sala 1907an de serokeþîr û mezinên kurdan dicivin û digîjin encamekê. Li ser navê kurdan telgrafekê ji Dewleta Osmaniyan re diþînin û daxwaza kurdan pêþkêþ dikin. kurd di telgrafê de doza azadiya zimanê kurdî dikin. Pêwîst bû cihên ko kurd lê dijîn, kurdî bibûna zimanê fermî û yê xwendegehê. Daxwaza duyem a karmendan bû û pêwîst bû li Kurdistanê kesên kurd bihatina wezîfedarkirin. Her wiha pêwist bû ko hiquqa îslamî weke zagonên bingehîn bêtin qebûlkirin û bikaranîn. Daxwaza dawî jî li ser zikatê bû. Pêwîst bû ko zikata li Kurdistanê dihat civandin, ji bo avakirina xwendegeh û çêkirina riyên Kurdistanê bihatina xerckirin. Hukûmeta Jontirkan ev daxwazên herî hêsan jî mîna serhildanekê pejirand û li hember kurdan dest bi seferberiyê kir. Daxwazên kurdan di nav kurdan bi xwe de jî bi du þêweyên cîhê hatin nîqaþkirin. Hinek li hember van daxwazan derdiketin û nedixwestin bi hukûmetê re têkevin nakokiyan. Hinekên mîna Seyîd Abdulqadir, Emîn Elî-Bedirxan, Þerîf Paþayê Suleymanî û derdora wan jî bi kêf li van daxwazan xwedî derdiketin. Piþtî van daxwazan hukûmetê kurdan bi hevalbendiya Rusyayê sûcdar kirin. Ev dihate wê maneyê ko bersîva hukûmeta Osmaniyan destpêkirina þer bû. Hukûmetê êrîþ bir ser kurdên herêmê û Þêx Ebdiselam jî bêçare dest bi berxwedanê kir. Hêzên kurdan li hember hêzên dijmin berxwedaneke baþ û serkeftî pêk anîn, lê çaxê eþîrên din ên kurd xwe dan alî û þer nekirin, malbata Barzaniyan bi tenê û bêhêz man. Berxwedan zû hat þikandin û leþkerê tirk gund û bajarên Kurdan þewitandin û wêran kirin. Suleyman Nazîf, ko ew bi xwe jî Kurd bû û waliyê Mûsilê bû, car bi car êrîþ bir ser Þêx Ebdiselam lê nikaribû wî zeft bike. Þêx Ebdiselam derbasî Kurdistana rojhilat bû û li wirê bû mêvanê Seyîd Tahayê Nehrî. Wî her wiha Îsmaîl Axayê Þikakî (Simko) jî ziyaret kir. Piþtre ji wir vegeriya û bû mêvanê kurdekî. Ev merivê bêbext jî ew da dest. Mistefa Barzanî wê demê bi tenê sê salî bû û tevî diya xwe cara duyem ket zîndanê. Vê carê heta ko di sala 1909an de hukûmeta Îttîhad û Teraqî nehat ser hukim jî ew bernedan. Bi darde daleqandina Þêx Ebdiselam û hevalên wî tesîreke mezin li ser Barzaniyê piçûk kiribû. Her wiha wê tesîr li ser rewþa gel û ya malbatê jî kiribû. Piþtî kuþtina Þêx Ebdiselam, Þêx Ehmedê 18 salî dikeve dewsa kekê xwe û dibe serokê malbatê. Piþtî berxwedanê malbata Barzaniyan di herêmê de dibe xwediyê roleke girîng; ango serokatiya pirsa neteweyî. |